Ορχιδέες της Κύπρου

Αυτή την περίοδο στην Κύπρο και γενικότερα στη Μεσογειακή λεκάνη, διανύουμε αυτό που προσωπικά αποκαλώ ''Εποχή της Ορχιδέας''. Η κυπριακή φύση έχει ανθίσει και όλων των ειδών τα χρώματα στολίζουν την ύπαιθρο. Τις εντυπώσεις όμως, αυτή την εποχή κερδίζουν οι ορχιδέες. Φυτά με πανέμορφα άνθη, που εντυπωσιάζουν με την πρώτη ματιά.

Εξελικτικά, αποτελούν  πολύ πρόσφατα μέλη του φυτικού βασιλείου. Εξελίχθηκαν σε ένα περιβάλλον γεμάτο με ποικιλία διαφορετικών εντόμων-επικονιαστών και ανέπτυξαν πολλά ειδικά χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα η μελέτη τους να γίνει το ενδιαφέρον πολλών βιολόγων και βοτανολόγων και η φωτογράφησή τους το πάθος πολλών ερασιτεχνών φυσιολατρών.

Η οικογένεια των ορχεοειδών θεωρείται, λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζουν τα άνθη των ειδών, ως το υπέρτατο παράδειγμα της εξέλιξης των μονοκοτυλήδονων φυτών (Aceto et al. 1999). Η πολυπλοκότητα των ανθών τους κρύβει τη μαγεία της φύσης και μαρτυρά τις στρατηγικές που ακολουθούν τα διάφορα είδη της οικογένειας Orchidaceae για την αναπαραγωγή τους. Σε μερικά μέλη της οικογένειας, τα χρώματα και η δομή του άνθους, αποτελούν στην πραγματικότητα οπτικό και σεξουαλικό μιμητισμό αφού είδη του γένους Ophrys εξέλιξαν τα μέλη του άνθους τους με τρόπο ώστε να ομοιάζουν θηλυκά έντομα. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι κάθε συγκεκριμένο είδος Ophrys, προσομοιάζει το θηλυκό ενός συγκεκριμένου είδους εντόμου, ανθίζει περίπου την ίδια εποχή που εκκολάπτονται τα αρσενικά έντομα του συγκεκριμένου είδους και εκκρίνουν ειδικές φερομόνες οι οποίες τα προσελκύουν. Παρολ' αυτά, το γενος αυτό παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα μεταξύ των ανθεων, αφού η μορφολογία των ανθέων παίζει δευτερεύοντα ρόλο στην ενεργοποίηση του συνδρόμου της επικονίασης. Οι οσμές που εκλύονται από τα είδη του είναι υψηλά ανεπτυγμένες, και αποτελούν τον κύριο παράγοντα προσέλκησης των επικονιαστών. Αντίθετα,  τα είδη που ανήκουν στο γένος Orchis, χαρακτηρίζονται από μια μεγάλη ποικιλομορφία των ανθέων (Tuttin et al. 1980). Ο παράγοντας αυτός είναι πρωτεύουσας σημασίας για την προσέλκυση των επικονιαστών σε σχέση με την ποικιλία των εκλυόμενων οσμών (Dafni 1987).

Στην Κύπρο υπάρχουν περίπου 45 είδη ορχιδέας, εκ των οποίων 4 είναι ενδημικά. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει το είδος Ophrys kotschyi, γνωστό με το κοινό όνομα Μελισσάκι, για την προστασία των πληθυσμών του οποίου ήδη πραγματοποιείται αρκετή επιστημονική δουλειά (http://www.ncu.org.cy/plantnet/lang1/ophrys_kotschyi_.html).

Για όσους ενδιαφέρονται να μπουν για καλά στον κόσμο των ορχιδέων της Κύπρου, υπάρχουν αρκετές πληροφορίες στο διαδίκτυο. Ενα πολύ αξιολόγο blog είναι το THE ORCHIDS OF CYPRUS του κ. Μιχάλη Πεττεμερίδη ενώ υπάρχει και στην αγορά το βιβλίο The Orchids of Cyprus, A guide to the Cyprus Orchids του κ. Γιάννη Χριστοφίδη.

Ophrys kotschyi. Ενδημική ορχιδέα της Κύπρου. Απαντάται σε μικρούς πληθυσμούς  που αναπτύσσονται σε θαμνώνες, λιβάδια, αραιά πευκοδάση, όρια αγρών και υγρές περιοχές,  από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 900 m. Έχει εντοπιστεί σε τουλάχιστον 30 θέσεις σε όλο το νησί. - Μάμμαρι, Μάρτιος 2013 

Άνθος Ophrys kotschyi από ομάδα ατόμων που εντοπίστηκε στο Μάμμαρι τον Μάρτιο 2013. Η περιοχή όπου εντοπίζεται ο πληθυσμός, αποτελεί  μέρος του πανευρωπαϊκού δικτύου προστατευόμενων περιοχών ΦΥΣΗ 2000.

Πληθυσμοί Ophrys kotschyi έχουν καταγραφεί και μελετούνται στην περιοχή Μιτσερού. Η περιοχή αποτελεί επίσης μέρος του δικτύου ΦΥΣΗ 2000 

Ενημερωτική πινακίδα στο σημείο όπου πραγματοποιείται επιστημονική μελέτη των πληθυσμών του είδους από την Μονάδα Διατήρησης της Φύσης του Πανεπιστημίου FREDERICK, στα πλαίσια του ερευνητικού έργου  LIFE "Δημιουργία Δικτύου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών στην Κύπρο για τη Διατήρηση Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητας"

Ophrys cinereophila - Μιτσερό, Μάρτιος 2013

Ophrys sicula - Μιτσερό, Μάρτιος 2013

Ophrys  flavomarginata. - Μιτσερό, Μάρτιος 2013

Ophrys flavomarginata - Μιτσερό, Μάρτιος 2013

Orchis collina - Φράγμα Πολεμιδιών, Λεμεσός Φεβρουάριος 2013

Himantoglossum robertianum (Giant orchid) - Η Himantoglossum robertianum είναι η μεγαλύτερη ορχιδέα στην Ευρώπης και το ύψος της φτάνει το μισό μέτρο. Ανθίζει νωρίτερα από τις υπόλοιπες ορχιδέες, συνήθως τον Φεβρουάριο. - Πωμός, Φεβρουάριος 2013

Himantoglossum robertianum, Λεπτομέρεια της ταξιανθίας του είδους - Πωμός, Φεβρουάριος 2013

Orchis collina.  Ευχαριστώ τον κ. Μιχάλη Πεττεμερίδη για την αναγνώριση.  - Φράγμα Γερμασόγειας Λεμεσός, Φεβρουάριος 2013

Anacamptis pyramidalis - Παραλία Κόννος, Κάβο Γκρέκο, Παραλίμνι, Μάρτιος 2013

Το βιβλίο The Orchids of Cyprus, A guide to the Cyprus Orchids

Scuba diving...or ancient wreck diving?

Στις 2 Μαρτίου 2013, μαζί με τον καλό μου φίλο και συνάδελφο στον ΜΚΟ Enalia Physis Research Center Λούη Χατζιιωάννου, επισκεφθήκαμε την περιοχή του Κάβο Γκρέκο για κατάδυση/εξερεύνηση. 
Αν και χειμώνας, η θάλασσα ήταν ιδιαίτερα φιλόξενη, με σχετικά καλή ορατότητα και την θερμοκρασία στους 18 oC. Αφού ετοιμαστήκαμε, μπήκαμε σιγά σιγά στο νερό και αρχίσαμε την εξερεύνηση.

Ο βυθός ήταν μαγικός, όπως πάντα στην περιοχή του Κάβο Γκρέκο και η φωτογραφική μηχανή του Λούη πήρε σύντομα φωτιά. Ο βυθός προσέφερε αρκετές ευκαιρίες για φωτογραφίες, γιατί αν και η θάλασσα της Λεβαντίνης χαρακτηρίζεται ως ολιγοτροφική, η βιοποικιλότητα στην συγκκεκριμένη παράκτια περιοχή, είναι αρκετα ψηλή.  

Με το ξεκίνημα της κατάδυσης, η θαλασσα μας υποδέχτηκε απλώνοντας ένα πράσινο χαλί που σχημάτιζαν τα λιβάδια του φανερόγαμου  Cymodocea nodosa, ενα πολύ σημαντικό αγγειόσπερμο για το θαλάσσιο οικοσύστημα

Ένας από τους σημαντικότερους θαλάσσιους οικότοπους  της Μεσογείου, δημιουργείται από τα λιβάδια του θαλάσσιου φανερόγαμου Ποσειδώνια (Pocidonia oceanica). Το αγγειόσπερμο αυτό συνανταται μόνο στην Μεσόγειο θάλασσα και πουθενά αλλου στον κόσμο και αποτελεί  προστατευόμενο είδος. Μάλιστα, για να τονιστεί η μεγαλη σημασία που εχει ο οικότοπος αυτός για το θαλάσσιο περιβάλλον, έχει πολύ επιτυχημενα χαρακτηριστεί ως το αντίστοιχο οικοσυστημα των τροπικών δασών στη ξηρά. Τόσο όσον αφορά την βιοπικοιλότητα που κρύβει ο οικότοπος, όσο και για την γενικότερη προσφορά του στις φυσικές και βιολογικές διεργασίες στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Πλούσιος και εντυπωσιακός ο βυθός στο Κάβο Γκρέκο. Μια θαλάσσια ανεμώνη, βρίσκει καταφύγιο σε μια χαραμάδα μεταξύ ενός δίθυρου και του βραχώδους υποστρώματος (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου).

Τελικά υπάρχουν και στην Κύπρο κοράλλια !!! Ο συνεργάτης στον ΜΚΟ Enalia Physis, Carlos  Chimenez από την Κόστα Ρίκα, πραγματοποιεί εκτεταμένες μελέτες για τα κοράλια της Κύπρου σε όλο το μήκος της ακτογραμμής της Κύπρου. Για περισσότερες πληροφορίες: Enaliaphysis/cyprus-coral-bleaching-event-2012 (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου)

Ο κοινός σπόγγος (Spongia officinalis), ο οποίος απαντά σε μεγάλους αριθμούς στην περιοχή (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου)

Στη περιοχή μπορεί κανείς να συναντήσει αρκετές Πίννες  (Pinna nobilis). Το Pinna nobilis  ειναι προστατευόμενο είδος (περιλαμβάνεται στο παραρτημα IV της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και στη Συμβαση Βαρκελώνης) και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα είδη που απαντώνται στην περιοχή του Κάβο Γκρέκο. Στην περιοχή τα άτομα του είδους δέχονται αρκετες πιέσεις,  κυρίως λόγω της αλιευτικής δραστηριοτητας.

Ο Λούης εντόπισε κάποια είδη οργανισμών, άγνωστα σε εμάς, τα οποία ήταν προσκολλημενα σε βραχώδη υποστρώματα (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου).

(Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου)

Την ίδια στιγμή, στην επιφάνεια, ένας πανέμορφος θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) μας παρακολουθούσε από κοντά (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου).

Μετά από 30 περίπου λεπτά κατάδυσης, εντοπίσαμε  μεγάλους αριθμούς από θραύσματα αγγείων, σκορπισμένα ανάμεσα σε μεγάλους βράχους σε μια περιοχή εμβαδού 20 τετραγωνικών μέτρων περίπου. Το μεγαλύτερο ποσοστό  των θραυσμάτων ήταν συγκεντρωμένο σε 2-3 σημεία, σε βάθος μόλις 8m και πολύ κοντά στις απότομες, βραχώδεις ακτές. 

Αρχικά θεωρήσαμε ότι θα ήταν αγγεια τα οποία είχαν ρίξει οι ιδιοκτήτες  τοπικών σχολών κατάδυσης, όπως συνηθίζουν, για να δώσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και να εντυπωσιάσουν τους τουρίστες κατά την διάρκεια της κατάδυσης. Όμως όσο περνουσε η ώρα και όσο εξερευνουσαμε τα θραύσματα, καταλαβαίναμε ότι αυτό δεν ισχύει. Στα θραύσματα υπήρχαν αρκετοι εδραίοι οργανισμοί (βρυόζωα, πολύχαιτοι κ.α), αλλά το σημαντικότερο στοιχείο ήταν το γεγονός ότι τα θραυσματα είχαν γίνει ένα με το βραχώδες υπόστρωμα, κάτι που καταδεικνύει ότι πιθανότατα τα αγγεία να βρίσκονταν εκεί για πάρα πάρα πολλά χρόνια.

Ένα από τα σημεία στα οποία εντοπίσαμε μεγαλο αριθμό θραυσμάτων

Δεύτερο σημείο στο οποίο υπήρχαν εκατοντάδες θραύσματα (Φώτο: Λούης Χατζηιωάννου).

Τα κομμάτια έχουν ενσωματωθεί στο βραχώδες υπόστρωμα !!!

Άλλο ένα σημείο στο οποίο υπήρχαν εκατοντάδες θραύσματα, πάντα σε μικρή ακτίνα από τα προηγούμενα σημεία.

Υπήρχε μεγάλη ποικιλία αγγείων. Τμήματα από μεγάλα αγγεία...

...πιο μεγάλα...

... αλλά και σε διάφορα σχήματα.

Ψάχνοντας λίγο στο διαδίκτυο, οι ελπίδες μου ότι πιθανώς να βρήκαμε κάτι που ίσως έχει κάποια ιστορική και αρχαιολογική αξία, αυξήθηκαν. ιδιαίτερα ψάνοντας για την πιο πάνω φωτογραφία, αφου μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το ιδιομορφό σχήμα του θραυσματος, το οποίο υπέθεσα ότι αποτελεί το κάτω μέρος ενός αγγείου για μεταφορά υγρών εμπορευμάτων (κρασι ή λάδι). Φτάνοντας την ιστοσελίδα εδώ βρήκα το εξής: ''Ο οξυπύθμενος αμφορέας αποτελεί μια παραλλαγή του αμφορέα με λαιμό. Διακρίνεται για το ωοειδές σώμα του που καταλήγει σε οξεία προεξοχή, έτσι ώστε να μπορεί να στηριχτεί στο έδαφος ή σε τεχνητή βάση. Με αυτού του τύπου τους αμφορείς μεταφέρονταν τα προϊόντα με τα πλοία, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα από τα ναυάγια.''  

Χαρακτηριστική είναι και η πιο κάτω απεικόνιση. Πραγματικά ενδιαφέρον...

Τα  θραύσματα που εμφανίζονται στην προηγούμενη φωτογραφία, αφού καθαρίστηκαν από το ίζημα. Φαίνεται να αποτελούν και τα δύο, τμημα ενός οξυπήθμενου αγγείου. Το θραυσμα δεξιά πιθανότατα αποτελούσε το κάτω μέρος οξυπήθμενου αμφορέα και το δεξιά χειρολαβή  του ίδιου ή παρόμοιου αγγείου.

Αφου εξερευνήσαμε για αρκετή ώρα το σημείο και βγαλαμε αρκετές φωτογραφίες, αποφασίσαμε να αποχωρήσουμε. 

Αποφασίσαμε ότι θα πρέπει να οργανωσουμε κάποια συνάντηση με συνεργάτες της Enalia Physis, ειδικούς στην ενάλια αρχαιολογία, με τους οποίους εχουμε συνεργαστεί και στο ναυάγιο του Μαζωτού. Οι συγκεκριμένοι επιστήμονες θα μπορούν, βασει των επιστημονικών τους γνώσεων και εμπειριών,  να μας πληροφορήσουν για την σημαντικότητα (ή μη) των ευρημάτων.

Παράλληλα θα επιστρεψουμε πιο οργανωμένοι πλέον, για συλλογή περισσότερων στοιχειων. 

Ποιος ξέρει? Ίσως κάτι σημαντικό να προκύψει από αυτή την "ανακάλυψη".

Ο Λούης, αφου περασε αρκετή ώρα στο νερό και ξεπερασε τον αρχικό ενθουσιασμό, που υπερκάλυψε για αρκετή ώρα καθε άλλο συναίσθημα και αίσθηση, δεν αντεξε το κρύο... 

ΧΑΙΡΕΤΩ!!!

Ονομάζομαι Ιάκωβος Τζιωρτζιής και είμαι Βιολόγος-Περιβαλλοντολόγος. Η αγάπη μου για την φύση, οι συχνές επισκέψεις μου σε πανέμορφα φυσικά τοπία της Κύπρου (τις οποίες έχω την τύχη και ευλογία να συνδυάζω με τις επαγγελματικές μου υποχρεώσεις) σε συνδυασμό με την στροφή της Κυπριακής κοινωνίας και ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων,  προς την ¨άγνωστη¨ Κυπριακή φύση, με ώθησε στη δημιουργία αυτού του ιστολογίου.

Μέσω αυτής της προσπάθειας, ευελπιστώ να μυήσω αρκετούς φίλους στις ομορφιές της Κυπριακής φύσης, να ανοίξω τις πόρτες για να γνωρίσουν και να εξερευνήσουν τον μαγικό κόσμο που μας αποκρύβει ο σύγχρονος τρόπος ζωής και παράλληλα να ξυπνήσω ευαίσθητες πτυχές που θα βοηθήσουν στην προστασία του περιβάλλοντος.

ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ ΛΟΙΠΟΝ!

... ριγμένο στο πέλαγο